پرورش طالبی در گلخانه

ویژگی‌ها و گروه‌بندی:

همه طالبی‌ها جزء گونه Cucumis melo از خانواده cucurbitaceae هستند.آنها را از قدیم به 7-6 واریته بوتانی‌ای یا زیرگروه تقسیم کرده‌اند.ارقام تحت کشت و کار که جنبه اقتصادی دارند در سه زیر گروه آن به شرح زیر هستند:
1- C.melo var.cantaloupensis: اینها cantaloupهای حقیقی هستند که اندازه میوه‌ها متوسط و غالباً کشیده بوده و روی پوست آن شبکه برجسته ندارند؛ ولی زبر و دان دان است. در زمان رسیدن، میوه به‌راحتی از بوته (دم میوه) جدا نمی‌شود. شیارهای پوست که آن را به ترک تقسیم می‌کنند خیلی سطحی‌تر است.

2- C.melo var.reticulatus شامل میوه‌های گرد با پوست شبکه‌دار (خطوط برجسته) است.میوه‌ها معطر بوده و اهمیت تجاری دارند. رنگ گوشت از نارنجی تا سبز است.رنگ پوست زرد و گاهی سبز است. پوست دارای شیارهایی که میوه را به ترک‌هایی تقسیم می‌کنند است.در زمان رسیدگی، میوه به‌راحتی از ساقه جدا می‌شود.اینها شامل سه دسته هستند:

Muskmelons/Persian melons/Galia melon

دارای گوشت سبزرنگ معطر و با پوست زرد طلایی است که برای مناطق گرم و خشک سازگار شده‌اند به‌طوری‌که گاهی desert melon نامیده می‌شوند.

3-c.melo var. inodorous : میوه معطر نیست.گوشت میوه معمولاً سبز یا زرد است.میوه‌های این گروه دیررس هستند به‌طوری‌که بعضی از آنها را به‌خاطر قدرت انباری نسبتاً طولانی طالبی زمستانه نامیده‌اند.در زمان رسیدگی به‌راحتی از بوته جدا نمی‌شوند و شامل سه دسته زیر هستند:
-casabas: دارای پوستی با رنگ روشن زرد، دندانه‌دار و گوشت سفید
– crenshaws: پوست میوه سبز است و موقع رسیدن زرد کدر می‌شود.گوشت نارنجی کم‌رنگ.پوست عمدتاً صاف است با چند چروک در ناحیه گلگاه.
– honeydew: در موقع رسیدن پوست سفید کرمی است و گوشت میوه سبز روشن، پوست بسیار صاف است.

بسیاری از خصوصیات طالبی‌ها مشابه خیار است.دارای دستک‌های ساده است که تا 30 فوت هم ممکن است رشد کند.ریشه قوی داشته(tap root) که در صورت عدم آبیاری در عمق خاک نفوذ می‌کند؛ اما در صورت آبیاری کافی عموماً ریشه‌ها سطحی و با پراکندگی افقی زیاد است.

شرایط محیطی لازم برای پرورش در گلخانه:

درجه حرارت:

طالبی به فصل رشد طولانی نیاز دارد.دمای بهینه رشد طالبی 30-21 درجه سانتی‌گراد است. با حداقل دمای 16 درجه سانتی‌گراد. اگر دمای خاک 20-18 درجه سانتی‌گراد باشد خوب رشد می‌کند.

رطوبت نسبی:

رطوبت نسبی در چند روز اول انتقال نشاها با گلخانه بالا ولی پس از آن رطوبت نسبی محیط گلخانه نباید زیاد باشد.در غیر این صورت بیماری‌های قارچی برگ طغیان می‌کند.بنابراین مانند خیار و گوجه‌فرنگی باید کنترل دقیقی روی رطوبت نسبی محیط گلخانه صورت بگیرد.

ارقام:

ارقام فراوانی علاوه بر ارقامی که در سطح معمولی در مزرعه کشت می‌شود، وجود دارد که می‌توان یک یا چند رقم مناسب را برای تولید در گلخانه به دست آورد.جدول زیر ارقامی را که در گلخانه (تونل) تولید می‌شود را با برخی خصوصیات آنها نشان می‌دهد.

کاشت بذر و تهیه نشا:

بذرها را در گلدان‌های نشایی سفالی، پلاستیکی یا ترجیحاً توری به قطر 5 سانتی‌متر که داخل آن کمپوست بدون خاک، غنی از مواد پوسیده شده است کشت کنید.استفاده از ترکیبی از پیت و پرلیت نیز مناسب است. در هر ظرف یک بذر به عمق 5/1 سانتی‌متر کاشته می‌شود.دمای مناسب جوانه‌زنی برای سه روز اول 32-30 درجه سانتی‌گراد و سپس به 26-21 درجه سانتی‌گراد در روز و 21-18 درجه سانتی‌گراد در شب کاهش داده می‌شود.سعی شود شرایط کاشت تمیز باشد؛ مثلاً گلدان‌ها و کمپوست هر دو ضدعفونی شده باشد؛ زیرا طالبی به بیماری‌ها حساس است.پس از سبزشدن بذرها نور کافی برای رشد نشا لازم است. آبیاری در صبح انجام شود که تا عصر برگ‌ها خشک شده و خطر ابتلا به بیماری‌ها کاهش یابد.سه بار در هفته از محلول 200 میلی‌گرم در لیتر نیتروژن استفاده شود.

تهیه بستر کاشت:

پشته‌های کم‌ارتفاع به عرض 80-75 سانتی‌متر برای کاشت آماده می‌شود.درگذشته زیر بستر مقداری کود دامی ریخته می‌شد تا به‌مرور بر اثر تجزیه‌شدن بستر گرم شود.اخیراً و به‌خصوص در گلخانه‌های گرم مقداری کود دامی پوسیده یا خاک‌برگ یا پیت، با خاک لومی بستر مخلوط می‌کنند. در گلخانه‌های مدرن لوله یا لوله‌های آب گرم را از داخل بستر عبور می‌دهند تا چند درجه بستر و در نتیجه اطراف ریشه گرم‌تر شود.محل بستر بایستی باتوجه‌به داربست یا محل بستن قیم‌ها باشد.
قبل از کاشت باید خاک گلخانه شخم زده شده و پشته‌ها ایجاد شود.ارتفاع پشته‌ها 15-10 سانتی‌متر و عرض آن 80-50 سانتی‌متر است.ایجاد پشته موجب افزایش متوسط دمای خاک، تهویه و زهکشی بهتر محیط ریشه گشته و حجم خاک بیشتری برای رشد ریشه‌ها فراهم می‌شود.سطح خاک به‌منظور افزایش سرعت رشد بوته‌ها با پلاستیک تیره پوشانده می‌شود.استفاده از لاستیک سیاه برای تولید پیش‌رس طالبی مناسب تراز مالچ مواد آلی است. این پوشش موجب گرم‌شدن خاک و کاهش جوانه‌زنی بذر علف‌های هرز و تبخیر رطوبت بستر کشت می‌شود. دمای خاک در عمق 5 سانتی زیر پلاستیک تقریباً 3 درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از خاک بیرون از پلاستیک است.پوشش پلاستیکی شفاف در مقایسه با پوشش تیره دمای خاک را بالاتر حفظ می‌کند. اما مانع رشد علف‌های هرز نخواهد شد.حداقل دو هفته پیش از انتقال نشاها باید مالچ پلاستیکی و سیستم آبیاری قطره‌ای در بسترها اجرا شود.

انتقال نشاها:

فاصله بوته‌ها در هر ردیف 90-60 سانتی‌متر بوده و فاصله رأس پشته‌ها از یکدیگر 120-100 سانتیمتر در نظر گرفته می‌شود.روی پشته‌ها به طور زیگزاگ بوته‌ها کشت می‌شوند (7/1 بوته در هر مترمربع). در گلخانه‌ها به دلیل رشد عمودی بوته‌ها، نیاز به نور کافی برای طالبی و خشکی محیط (عدم وجود بارندگی) تراکم کمتر از مزرعه خواهد بود.نشاها 5-2 سانتی‌متر عمیق‌تر از توده ریشه کشت می‌شوند.بلافاصله پس از نشاکاری برای کاهش تنش، آبیاری کافی صورت‌گرفته یا از محلول حاوی نیتروژن (400-200 میلی‌گرم در لیتر) و فسفر استفاده می‌شود.گلخانه گرم نگه داشته شده و برای چند روز اول پس از نشاکاری رطوبت نسبی گلخانه بالا نگه داشته می‌شود. در واقع تهویه کمتر باشد.
زمان کاشت نشاها در نواحی مختلف متفاوت است؛ اما معمولاً زمانی که دمای خاک در عمق 5 سانتی‌متری، 15 درجه سانتی‌گراد بود کشت صورت می‌گیرد.pH مناسب خاک 8/6-6 است.قبل از کاشت به‌ازای هر 100 مترمربع 300-200 گرم نیتروژن به خاک افزوده می‌شود. بسته به نتایج تجزیه خاک، همه فسفر موردنیاز و نیمی از پتاسیم قبل از کاشت استفاده می‌شود. اگر ماده آلی خاک بیش از 3% بود مقدار کمتری از نیتروژن توصیه شده به کار می‌رود.این کودها در عمق 15-10 سانتی‌متری خاک مخلوط می‌شوند. اگر هیچ نوع کودی قبل از کشت به خاک اضافه نشود باید بلافاصله پس از نشاکاری، کودآبیاری انجام شود. در غیر این صورت کودآبیاری دو هفته به تعویق خواهد افتاد.
اگر قبل از کشت پتاسیم به خاک افزوده شود، سه هفته پس از نشاکاری به محلول کودآبیاری، پتاسیم افزوده می‌شود. دریافت کافی پتاسیم توسط بوته‌های کشت شده امری ضروری است چرا که پتاسیم در ایجاد طعم مطلوب میوه‌ها نقش مؤثر دارد.

تغذیه و آبیاری:

کود سرک به همراه استفاده از کودهای مایع ضروری است. خاک نباید همیشه اشباع گردد؛ چون بیماری‌ها به‌خصوص بیماری‌های طوقه شیوع پیدا می‌کنند. ازآنجاکه رطوبت نسبی بالای محیط، بستر مناسبی برای رشد بیماری‌ها ایجاد می‌کند علی‌رغم اینکه برای رشد بوته‌ها مناسب است، توصیه نمی‌شود.
لوله‌های آبیاری به قطر 18-8 میلی‌متر به فاصله 5.7 سانتی‌متر از مرکز پشته‌ها قرار داده می‌شود و فاصله قطره‌چکان‌ها از یکدیگر 15-10 سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. در خاک‌های سنگین رطوبت در هر طرف قطره‌چکان‌ها تا فاصله 30-25 سانتی‌متر توزیع می‌شود که این مقدار در خاک‌های سبک 25-20 سانتی‌متر خواهد بود.به طور معمول در هر هفته، 25 میلی‌متر آب برای کشت طالبی نیاز است که در ماه‌های گرم و اوج باردهی به 40 میای متر در هفته می‌رسد. آبیاری زیاد در اواخر رسیدن میوه موجب کاهش شیرینی میوه‌ها و ترک‌خوردگی آنها خواهد شد.

تربیت، هرس و قیم زنی بوته‌ها:

درگذشته در صورت لزوم پای بوته‌ها قیم چ.بی (نی) زده می‌شد البته در سیستم‌های جدید دقیقاً مثل خیار عمل می‌کنند.ساقه اصلی مثل خیار به نخ قیم پیچیده می‌شود تا به سیم افقی یا ارتفاع موردنظر برسد سپس سرزنی می‌شود تا ساقه‌های فرعی که گل‌ها روی آنها ظاهر می‌شوند رشد کنند.سپس ساقه‌های فرعی پس از اینکه گل ماده دادند قطع می‌شوند؛ یعنی پس از یک برگ یا حداکثر دو سه برگ. میوه‌ها بایستی تک‌تک به داربست بسته شوند یا به‌وسیله تورهای کوچکی نگهداری شوند.به طور متوسط 6-5 میوه در بوته نگهداری می‌شود.نگه‌داشتن بیشتر از این تعداد میوه صحیح نیست.
بسیاری از ارقام طالبی تولید شاخه‌های گسترده می‌کنند. انجام هرس برای ایجاد تعادل بین رشد بوته‌ها و میوه بندی ضروری است.هرس موجب افزایش متوسط وزن میوه‌ها و کاهش میوه‌های نامطلوب خواهد شد. هر بوته طالبی یک ساقه اصلی و تعداد زیادی شاخه‌های فرعی یا جانبی تولید می‌کند. در هرس مناسب برای گلخانه‌ها ساقه اصلی و یکی از اولین شاخه‌های جانبی حفظ شده و مابقی شاخه‌های فرعی تا گره هشتک حذف می‌شوند.همه شاخه‌های فرعی بعد از گره هشتم را می‌توان به‌صورت هرس نشده بر روی بوته حفظ کرد.در این روش هرس، بوته‌ها را با استفاده از گیره‌های مخصوص به قیم متصل کرده تا به رشد عمودی ادامه دهند.همه میوه‌های بدشکل باید در زمان هرس از بوته‌ها حذف شوند.

Trellising:

به تربیت عمودی بوته‌های طالبی trellising گفته می‌شود که یکی از محاسن پرورش طالبی در گلخانه به شمار می‌آید. این نوع تربیت موجب افزایش نفوذ نور به درون پوشش گیاهی، سهولت در امر برداشت، بهبود گرده‌افشانی و کاهش خسارات وارده به بوته‌ها در زمان برداشت می‌شود.
روش‌های مختلفی برای این نوع تربیت وجود دارد.استفاده از توری‌های پلاستیکی یا ابعاد دهانه حدود 15 سانتی‌متر که تقریباً 180 سانتی‌متر ارتفاع دارند برای بوته‌های هرس شده و نشده مناسب است.این داربست توسط سیمی که به‌موازات ردیف‌ها و کمی بالاتر از داربست کشیده می‌شود، نگه داشته خواهد شد.به‌تدریج با رشد بوته‌ها، پیچک‌ها به‌دور شبکه پیچیده شده و به طور عمودی رشد خواهند کرد. در روش دیگر دو رشته مفتول به‌موازات ردیف‌ها یکی بر روی زمین و دیگری در ارتفاع حدود 2 متر بسته شده، سپس بالا و پایین نخ‌های قیم به این دو و بوته نیز به‌دور روی نخ قیم بسته می‌شود؛ مانند خیار یا برای کمک به رشد عمودی بوته‌ها از گیره‌های مخصوص استفاده می‌شود تا بوته‌ها به نخ قیم متصل شوند. زمانی که بوته به‌صورت عمودی تربیت می‌شوند. برای نگهداری میوه‌های بر روی بوته به‌نوعی کمک نیاز است. برای این منظور از کیسه‌های توری استفاده می‌شود. این کیسه‌ها به داربست یا سیم افقی قیم محکم بسته می‌شوند. باید نفوذ نور به داخل کیسه صورت بگیرد و همچنین از مرطوب شدن آنها نیز جلوگیری شود با رسیدن میوه‌ها، کیسه‌ها از قیم جدا می‌شوند.

گرده‌افشانی:

طالبی مثل اکثر کدوئیان یک‌پایه بوده و گل‌ها به‌صورت نر و ماده هستند که گل‌های نر یک هفته زودتر ازگل‌های ماده ظاهر می‌شوند. گل‌ها پس از طلوع آفتاب باز شده و تنها یک روز عمر می‌کنند. ازآنجاکه دانه‌های گرده طالبی سنگین و چسبنده هستند توسط باد جابه‌جا نشده و گرده‌افشانی به طریق فیزیکی ضرورت دارد.تلقیح اولین موج گل‌های ماده بسیار اهمیت دارد چرا که این گل‌ها میوه‌های زودرس و بزرگ تولید می‌کنند.
معمولاً از زنبور برای گرده‌افشانی استفاده می‌شود و هر گل باید توسط 8 زنبور ملاقات شود تا میوه بندی صورت بگیرد.(honeybees,bumble bees,solitary bees,mason bees)

چون طالبی‌ها یک‌پایه (گل‌های نر و ماده جدا) هستند لازم است که گل‌های ماده گرده‌افشانی شوند.بهترین کار رهاکردن زنبورهای bumble bees در گلخانه است.اگر چند بوته باشند می‌توان گل‌های نر را قطع و روی گل‌های ماده قرارداد.این کار در وسط روز که خورشید می‌درخشد و گرم‌تر است انجام می‌گیرد و هم‌زمان بایستی 6-5 گل روی هر بوته گرده‌افشانی شود.

برداشت:

وقتی رنگ پوست میوه‌ها از سبز خیاری به سمت سبز روشن یا زرد تغییر رنگ دادند علامت رسیدگی آنهاست، در این زمان آبیاری کاهش‌ یافته و تهویه افزایش می‌یابد و به‌مرور برداشت بسته به رقم شروع می‌شود.
طالبی چندین موج باردهی دارد به‌طوری‌که در دوره اوج باردهی، باید 3 تا 4 بار در هفته برداشت صورت بگیرد.به طور متوسط 60-45 روز پس از گلدهی میوه‌ها آماده برداشت هستند.کشت گلخانه‌ای طالبی موجب می‌شود میوه‌ها 5-4 هفته زودتر از زمانی که در مزرعه کشت شده باشند برای برداشت آماده شوند. در طالبی از واریته reticulatus بین دم میوه و میوه لایه ریزش ایجاد می‌شود که به‌راحتی میوه از روی دم آن (بوته) جدا می‌شود.

در زمان رسیدن میوه‌ها، پوست از سبز به زرد تغییر رنگ می‌دهد و مواد معطر در ناحیه گلگاه ساخته می‌شود، در بعضی ارقام شبکه روی پوست میوه، برجسته‌تر می‌شود. برای بازار محلی باید میوه‌ها در مرحله full slip یعنی زمانی که با فشار اندک از بوته جدا می‌شوند برداشت شود. در مورد طالبی گالیا برای جلوگیری از رسیدن بیش از حد میوه‌ها در زمان تغییر رنگ پوست به زرد روشن برداشت شوند.طالبی میوه‌ای فراز گراست که میوه‌های نارس پس از برداشت می‌رسند؛ اما مقدار قند آنها افزایش نمی‌یابد. مقدار قند باید بیشتر از 11 درجه بریکس باشد. هانی دیوها پس از رسیدن از بوته جدا نشده و مواد معطر تولید نمی‌کند.میوه‌های رسیده طالبی را می‌توان 2 هفته در دمای 1 درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی 90درصد نگهداری کرد.

منبع: کتاب تکنولوژی پرورش سبزی های گلخانه ای در کشت خاکی و بدون خاک.تالیف دکتر مصطفی مبلی، مهندس پروان عقدک.انتشارات ارکان دانش.